Depremler her ne kadar canlılar, doğa ve altyapı üzerinde yıkıcı etkileri olan jeolojik süreçler arasında olsa da önlemlerin alınmamasıyla birer cinayete dönüşüyor. Maraş’ın Pazarcık (7,7) ve Elbistan (7,6) ilçelerinde meydana gelen depremlerin ardından 20 Şubat Defne (6.4)’de ve akabinde bölgede 7200’ün üzerinde artçıoldu. Jeolojik çöküş ile toplumsal olarak yaşadığımız enkaz, kitlesel bedenselliğin kritik rollerini ortaya koydu. Bu yüzden sadece yaşananlardan değil, vahşi bir kapitalizmin ve onu savunan hükümetlerin politikalarının sonuçlarından da muzdaribiz.

Kapitalist sistemin nüfusun çoğunluğunun temel ihtiyaçlarını karşılamadaki yetersizliğini gündeme getiren ve canlıların varlığını tehdit eden bu felaket ile mevcut hükümetin her kademesinde sergilenen verimsizlik ve sinizm depremlerin çevresel etkilerini arttırıyor. Risklerin bilincinde olarak çalışmaların yürütülmesi gerekiyor. Yoğun sarsıntılar; tortu akışı, yüzey ve yer altı su sistemleri için su kalitesini etkiler. Tortu içindeki parçacıklar, nitratları ve arsenik bileşiklerini kuyu sondajlarına sızdırabilir. Ham su kaynaklarında bakteriyel kontaminasyon riski vardır. Ayrıca, yer altı su kuyuları, deprem merkez üssüne yakın veya uzaktaki su seviyesinde dalgalanmalar yaşayabilir. Su seviyesi, suyun kara yüzeyinde aktığı noktaya kadar yükselebilir veya kuyunun kuruduğu noktaya kadar düşebilir. Deprem sonrası kritik dönemde uzun süre sabitlenmemişolan altyapı ve sağlık sistemlerine verilen hasar, hava kirleticileri, dramatik sıcaklık değişiklikleri, toprakkaymaları ve kirlenmiş suya maruz kalma, hastalık vektörlerine artan maruziyet deprem sonrası yalnızca hastalıkların ortaya çıkmasına değil, aynı zamanda sağlıksızlık insidansının artmasına da yol açan risk faktörleri.

Acil bir durumda ortaya çıkan yangınlar ve diğer olaylar havaya her türlü kirleticiyi salabilir. Hasarlı boruhatları veya depolama tesisleri, kimyasalların sızmasına ve havaya buharlaşmasına neden olarak büyük miktarlarda VOC’leri atmosfere salabilir. Tektonik kaymalar tortuyu bozabilir ve onları partiküller halinde günlerce veya daha uzun süre oyalanacakları havaya maruz bırakabilir. Yıkım kaldırma işlemleri, asbestli çimentodan asbest liflerinin salınmasına neden olabilir. Bu malzeme, birçok ülkede çatı kaplama ve borular için yaygın olarak kullanılmaktadır. Düşmüş veya hasar görmüş yapıların temizlenmesi, havaya zararlı liflersalan asbestli çimentonun kesilmesini, parçalanmasını ve hareket ettirilmesini içerebilir.

Yönetim gerektiren deprem kaynaklı katı atıkların yönetiminde inert ve nispeten kolay işlenen atıklarınbilinmeyen ve/veya tehlikeli maddelerle kontaminasyonu nedeniyle karmaşıktır. Afet sonrası atıkların kontrolsüz yakılması, toksik ve tahriş edici duman oluşumu, sulak alanlara, geçirimli zeminlere atıkların vahşi istifi önlenmelidir. Depremler, elektrik kesintilerinden kaynaklanan gıda bozulmaları gibi normal şartlar altında üretilmeyen atık miktarını artırır. Organik atıkların istiflenen atıklardan ayrı tutulması çok önemlidir aksi takdirde metan gazı sıkışması atık alanlarında patlamalara neden olur.

Endüstriyel tesislerde, boru hatları ve bağlantı flanşları; depolama kaplarının bükülmesi ve yırtılması; tank hasarına ve çökmesine yol açan sıvı çalkalanması; proses kesintilerine neden olabilecek ve sıcaklık-basınç monitörleri ile kontrol valfleri, petrol tesislerinde depolama gemilerinin hasar görmesi, su yolları da dahil olmak üzere büyük miktarlarda petrol ürününün çevreye salınmasına neden olabilir.

Endüstriyel alanlarda depolanan boyalar, solventler ve diğer kimyasallar veya endüstriyel tanklarda depolanan yakıt tutuştuğunda geniş alanları ve çok sayıda insanı etkiler. Jeotermal aktivite, su ortamlarında bulunan oldukça zehirli bir cıva türü olan metil cıvanın havaya salınmasına neden olabilir. Solunduğunda cıva buharısinir, sindirim ve bağışıklık sistemlerini, akciğerleri ve böbrekleri etkiler ve ölümcül olabilir.

İnsan sağlığı üzerindeki etkileri açısından en endişe verici parçacıklar, akciğerlerin derinliklerine kadar solunabildikleri ve alt solunum sisteminde sıkışıp kalabildikleri için çapı 10 μm’den küçük katılardır. Asbest lifleri gibi belirli partiküller bilinmektedir. Kablolarda, yıkım atıklarında bulunan karbonlu partiküller kanserojendir.

Araç sayısının bölgede artması ve ısınmak için katı yakıt yakımındaki artış (odun, kömür vs) kirletici parametrelerde maksimum ölçümlerin tehlikelilik düzeyini aştığını gösteriyor.

Partikül Madde (PM)

 Parçacıkların boyutu, sağlık sorunlarına neden olma potansiyelleriyle doğrudan bağlantılıdır. Küçük parçacıklar(PM2.5 veya ince parçacıklı madde olarak bilinir), vücudun doğal savunmasını atladıkları ve potansiyel olarak kan dolaşımına girebildikleri için en büyük sorunları oluştururlar. Bu tür partiküllere maruz kalmak hem ciğerleri hem dekalbi etkileyebilir. Özellikle 10 mikrometreden (μm; metrenin milyonda biri) daha küçük olan “partiküller” (örn.kurum, toz, duman, buğu) adı verilen son derece küçük katı veya sıvı parçacıkların havadaki süspansiyonları, önemlihava kirleticileridir. 150 μg/m3 ( <10 μm partiküller için 24 saatlik süre); 35 μg/m 3 (<2,5 μm partiküller için 24saatlik süre) partikül kirliliğine maruz kalmak, su yollarının pH dengesini değiştiren ve yapraklara, binalara ve anıtlara zarar veren asit yağmurunun yanı sıra pus oluşumuna neden olur. Solunum yollarının tahrişi, öksürme veya nefes almada zorluk gibi artan solunum semptomları, azalmış akciğer fonksiyonu, ağırlaştırılmış astım, çocuklarda kronik solunum yolu hastalığının gelişimi, kronik bronşit veya kronik obstrüktif akciğer hastalığı gelişimi, düzensiz kalp atışı, ölümcül olmayan kalp krizleri, akciğer kanserinden ölüm de dahil olmak üzere kalp veya akciğer hastalığıolan kişilerde erken ölüm görülür.

PM10

PM10 parametresi Hava Kalitesi İndeksi’ne göre değerlendirildiğinde Adana için Doğankent’te tehlikeli; Çukurova, Seyhan ve Turhan Cemal’de sağlıksız ve çok sağlıksız, Diyarbakır’da hassas gruplar için sağlıksız; Antep için Beydilli ve GASKİ’de tehlikeli; İskenderun’da tehlikelidir.

PM2.5

PM2.5 parametresi her istasyonda ölçülememektedir. Ölçümün yapılabildiği Adana, Antep ve Osmaniye’de hava kalitesi tehlikeli; Maraş ve Kilis’te sağlıksız ve çok sağlıksızdır.

CO

 Karbonmonoksit , eksik yanma sonucu oluşan kokusuz, görünmez bir gazdır. Kriter kirleticiler arasında enyüksek bulunandır. Benzinle çalışan karayolu taşıtları birincil kaynak olsa da, konut ısıtma sistemleri ve bazı endüstriyel işlemler de bu gazı önemli miktarlarda yayar. Enerji santralleri karbon monoksit oluşumundan sorumludur. Karbonmonoksit kan dolaşımındaki oksijenin yerini kolayca aldığı ve yeterince yüksek konsantrasyonlarda boğulmaya yol açtığı için akut olarak zararlıdır.

Karbonmonoksit Adana, Antep, Maraş, Kilis ve Osmaniye istasyonlarında ölçülebilmektedir ve ölçülen tüm istasyonlarda tehlikeli seviyededir. Tehlikeli olan yerlerde acil sağlık ikazı başlatılmalıdır.

SO2

Kükürt dioksit (SO 2) elektrik üretimi, fosil yakıt yakma, endüstriyel süreçler, otomobil emisyonlarından kaynaklı artış gösterir. 0,03 ppm (1 yıllık süre); 0,14 ppm (24 saatlik sürede) partikül madde oluşturmak için reaksiyona girer özellikle astım ve kalp hastalığı olan kişiler için nefes alma güçlükleri oluşturur.

SO2 Kilis, Antep ve Adana istasyonlarındaki ölçüme göre sağlıksız düzeydedir. Osmaniye’ de hassas gruplar için sağlıksızlık yaratmaktadır.

NOx

Nitrojen oksitler (NO ve NO2 ) otomobil emisyonları, elektrik üretimi, endüstriyel süreçlerden oluşur. 0,053ppm (1 yıllık sürede) tarımda hasar oluşturur. Solunum yollarının iltihaplanması ve tahrişi mümkündür.

NOx‘ lerin ölçüm yapılabildiği istasyonların arasında Adana, Antep, Elbistan ve Kilis tehlikeli; Osmaniye sağlıksız seviyededir.

*İstasyonlara ait maksimum ölçüm verileri SİM’den temin edilerek grafikleştirilmiştir.

Yer seviyesinde ozon

 Yer seviyesindeki ozon, uçucu organik bileşikler (VOC’ler) ve nitrojen oksitler (NOx) güneşin ultraviyole ışınlarıyla reaksiyona girdiğinde oluşur. VOC’lerin ve NOx’in birincil kaynağı, arabalar, kamyonlar, otobüsler, inşaat ekipmanları ve tarım ekipmanları dahil olmak üzere mobil kaynaklardır. Yer seviyesindeki ozon, öğleden sonra ve akşamın erken saatlerinde en yüksek seviyesine ulaşır. Hava yollarının daralmasına neden olabilen, oksijen sağlamak için solunum sistemini daha fazla çalışmaya zorlayan güçlü bir tahriş edicidir.

• Amfizem, bronşit ve astım gibi ağırlaştırılmış solunum yolu hastalığı
• Öksürme veya boğaz ağrısı gibi semptomlar ortadan kalktıktan sonra bile akciğer hasarı
• Hırıltı, göğüs ağrısı, boğaz kuruluğu, baş ağrısı veya mide bulantısı
• Enfeksiyonlara karşı azaltılmış direnç
• Artan yorgunluk görülür.

Ek olarak bölgede yaşanan can kayıpları mikrobiyal uçucu organik bileşikler (MVOC’ler) adı verilen gazları serbest bırakır ve “mikotoksinler” adı verilen bir tür toksin üretebilir. Diğer canlıların düşük koku eşiğioldukları için mikotoksinlerin kokusu kolayca alınır. Bu kirleticilere maruz kalmak baş ağrısı, baş dönmesi,mide bulantısı, deri döküntüsü, nefes almada zorluk, göz, burun ve boğaz tahrişi yaratır. Çok sayıda tehlikeli maddenin sızmasına ve ortamdaki nem ile birlikte artan nem sonucu küf ve diğer mikrobiyal organizmalar için riskin artmasına neden olur, dikkat etmeliyiz.

Günün sonunda karşılaştığımız gerçek şu ki çevre sağlığı, barınma, gıda güvenliği, finans ve büyük bir de etik krizi yaşıyoruz. Sağlıksızlığımız günden güne artıyorken toplumsal biliş ve örgütlenme kendiliğinden meydana gelmeyecek. ‘Afet kapitalizminin’ yerel ve ulusal düzeyde nasıl yerleştiği mekanizmayı oluşturduğunu ve insan haklarını nasıl ihlal ettiğini, çevresel ve sosyal etkiler ürettiğini, yerel toplulukların öğrenmesini, dönüşmesini ve dayanıklılık kazanmasını nasıl engellediğini görüyoruz. Hükümetin başarısızlığını gösteren bu önemli dönemde kolektif bilinç ile yeniden yapılanma süreci devam ederken öfkenin ekolojik organizasyonuna duyulan ihtiyaç ile ivmelenmeliyiz.