1 Mayıs 2025 | Çeviri: Cemre Nayir | Kaynak: All-In
§0. Bu makale, sınıf bilinçli iklim siyaseti üzerine yazılmış bir diğer makaleyle birlikte sunulmaktadır. Diğerinden önce veya sonra olacak biçimde bağımsız bir makale olarak okunabilir.
§1. Politikleşme süreci, iklim konusunda bilgi sahibi olmadan önce çoktan antikapitalist bir konuma gelmiş olan birçok aktivist ve örgütçü için, iklim krizi yeni bir şey getirmemiş gibi görünüyor. Bir bakıma iklim krizi, metabolik yarığın bir sonucu ve klasik iktisatçıların “dışsallıklar” olarak kabul ettiği kavramın bir uzantısıdır. Buna biraz daha derinden bakıldığında, bu durum aynı zamanda mevcut sermaye birikimi rejimine de bir meydan okumadır (Andreas Malm’ın Fosil Sermaye kitabında haklı olarak belirttiği gibi, bu rejim görünen o ki uyum sağlayamayacaktır) ve dahası kapitalizmin bir krizidir. Kapitalizm krizler yoluyla kendini yeniden ürettiği için, iklim krizi bir sol örgütün hazırlıklı olması gereken fırsatlar ve tehditler yaratacaktır.
Ancak, başlangıç noktanız “Tamam, burada bir sorun var, peki Marx’ı buna nasıl uygulayabilirim?” değil de “Bir dakika, bu sorun gerçekte nedir?” olsaydı, yukarıdaki paragraf iklim gerçekliğinden tamamen kopuk bir şekilde anlaşılırdı.
İklim çöküşünü durdurmak için sınıf siyaseti gerekir. Ancak, günümüz dünyasındaki durumla asgari düzeyde alakalı olabilmek ve stratejik planlama yapabilmek için, iklim bilgisine sahip bir sınıf siyasetine ihtiyacımız olacaktır.
§2. İklim bilgisi, ekonomik ve sosyal analizlerden önemli ölçüde ve kategorik olarak farklıdır. İklim krizi, Çin’deki emlak balonunun patlaması ve tedarik zincirinin geri kalanına sirayet etmesi gibi durumlara benzer bir “senaryo” değildir. İklim acil durumu, kaynakların tükenmesi ve ekolojik döngülerin bozulması gibi bazı “ekolojik” krizlerin alt kümesi değildir. İklim acil durumu enerji, taşıma veya “geçiş” ile ilgili değildir.
İklim krizinden elde ettiğimiz niteliksel olarak benzersiz bilgi şudur: Yaşanabilir bir gezegende yaşayabilmek için, bu on yıl içinde Küresel Kuzey’deki tüm emisyonları ortadan kaldırmamız gerek. Bu bir “politika teklifi” değil. Bu, herhangi bir ilerici hareket stratejisinin fiziksel ön kabulü.
Yakın zamanda yayınlanan kitabımız “Cüret: İklim Çöküşünü Durdurmak İçin Devrimci Bir Kuram“ın girişinde şöyle dedik:
Bir bakıma, anti-kapitalist bir hareketin, yani kapitalizmi ortadan kaldırmayı amaçlayan ve iklimle ilgili son tarihlerle uyumlu bir eylem planına sahip bir hareketin olmadığı da söylenebilir. En iyi ihtimalle bir kapitalizm kötüdür hareketinden bahsedebiliriz. Hatta bu hareket aslında çoktan kazandı: Birçok insan halihazırda kapitalizmden nefret etmekte. Bu onların harekete geçip tamamen farklı bir şey kurma işine girişmeye hazır oldukları anlamına gelmez. İklim krizi barbarlık-sosyalizm dikotomisini somut olarak şekillendirirken, mümkün olan tek anti-kapitalist hareket, kapitalizmi bizim neslimiz içinde yıkmayı başlatan hareket olacaktır. Bu bir iddia meselesi hiç değil, bir fizik ve kimya meselesi: Biz hepimiz iklim cehennemine giderken, kapitalizm gazı köklemiş durumda. [Kısım §1.2.]
Kısacası bu işte başkalarının ne yaptığıyla ilgilenmiyoruz. Yeteri kadar iddialı olan stratejilerle ilgileniyoruz. Zafer için (çok dar olan) son tarihlerle ilgileniyoruz.
İklimin sınıf siyasetine getirdiği yeni bilgi budur ve buna yeni bilgi olarak yaklaşılmalıdır.
§3. Bu bilgiyi tümüyle içselleştirmek felç edici gelebilir. On yıllar içinde küresel kapitalizmi ortadan kaldırmamız gerektiği varsayımıyla bir strateji atölyesi nasıl düzenlenir? Yazarlarınız olarak bizler, bunu hiç de hafife alarak söylemiyoruz. Biz de önümüzdeki bu işin yükünü hissediyoruz. Ayrıca kendimizi “gerçekçi” veya “taktiksel” ya da başka süslü terimlerle bezediğimiz kaçışçı davranışlara kapılırken de yakalıyoruz.
§4. Hem kendimizde hem de çevremizde dört çeşit kaçış davranışı tanımladık.
§4.1. Bunlardan birisi iklim bilgisini iklim politikasına indirgemektir. Sınıf iktidarını, etkinlik planları birkaç yılı kapsayacak şekilde, bazı ittifak kurma veya topluluk örgütleme stratejileriyle kademeli olarak inşa etmek. Bu faaliyetler, gerçek anlamda iklim odaklı sınıf politikası gibi görünebilir; örneğin adil geçiş ittifakı, enerji yoksulluğuna karşı kampanya, herkes için daha iyi toplu taşıma hareketi gibi.
Yine de bu eylem planı, eylem takvimi ve görevleri iklim-gerçekliği-kontrolünden geçmek zorunda. Bunlar son tarihlerle uyumlu mu? Eğer (kendi şartları ve zaman dilimlerinde) kazanırlarsa, bu iklim değişikliğinin hızlanmasını engelleyebilir mi?
Çalışmalarımızın çoğunda, bu soruların yanıtlarının olumsuz olduğunu gördük. Bazı durumlarda, bunu analiz ve strateji belirleme aşamasında fark ettik. Çoğu durumda, kampanyanın başlamasından birkaç ay sonra, tüm altyapı kurulmuş, ekipler oluşturulmuş ve faaliyetler planlanmış haldeyken bunu fark ettik. Bu son vakalarda, kendi inkârcılığımızı fark ettiğimiz için derin bir hayal kırıklığı yaşadık.
§4.2. Diğer bir yol ise, “büyük kitle hareketleri oluşturma taktikçiliği” olarak adlandırabileceğimiz yöntemdir. Kitleleri harekete geçirmek, herhangi bir ilerici hareketin başarıya ulaşması için açıkça gerekli bir koşuldur. Ancak, durumun ne kadar vahim olduğunu açıklamayarak (bilişsel uyumsuzluk) veya gerekli olan gerçek dönüşümü kolayca kabul edilebilir taleplerle değiştirerek (dürüst olmayan taktikler) birçok kez halkı kandırdığımızı fark ettik.
Her durumda iki şey fark ettik: Birincisi, insanları kandırmanın çok zor olduğunu, bazen kendimizi kandırmaktan bile daha zor olduğunu. Bir broşürde, basın toplantısında veya çat kapı ziyarette iklim krizini önemsiz gösterebilirsiniz; ancak gerçekten arkadaş ve yoldaş olursanız bunu kimseden saklayamazsınız. Yani, “taktik” işe yaramıyor. İkincisi, halkın ani öfkesi ile oluşan kitlesel hareketlerin nadir görülen örneklerinde, ortaya çıkan hareketin tırmandıracak iddialı olma halinin eksik olduğunu gördük. Bu ikincisini, Portekiz’deki konut hareketine katıldığımızda oldukça net bir şekilde görebildik (bu hareket, ülkedeki konut ve kamu yatırım politikalarının tamamen değiştirilmesini talep etmekte, ancak hükümet politikalarında değişiklik talep etmekten öteye geçecek bir güce sahip değil). Yoldaşlarımızdan, Avrupa’da aşırı sağ karşıtı olan ve Filistin destekçisi hareketlerin mobilizasyonlarında, kendilerini ne kadar dönüştürücü gördükleri konusunda “sınırları” olduğunu da duyduk.
Aslında, şu an işe yarayan ve en etkili şekilde işe yarayan arasındaki ideal noktayı yakalamak çok zordur. İklim bilgisini kısa ve orta vadeli stratejilerimize dahil etmek çoğu zaman ciddi bir zorluktur ve bu nedenle iklim acil durumu ile ilgili endişelerden kaçınmamız için bir bahane oluşturabilir.
§4.3. İklim bilgisini sınıf mücadelesinin dışında kabul edip, ekonomik ve sosyal değişimin mücadeleye gerek kalmadan doğal olarak gerçekleşeceği sonucuna da varılabilir. Bunun nedeni, egemen sınıfın, gücünü korumak amacıyla yaşanabilir bir gezegeni yok etmeye karar verdiğini kabul etmenin hepimiz için çok zor olmasıdır.
İklim bilgisini sınıf siyasetine yabancı olarak yorumlayanlar için doğal sonuç, “geçiş” anlatılarına ve politikalarına karşı mücadele etmek ve bunları mücadele alanı olarak kabul etmektir. Bu yorumun pratik sonucu, iklim krizini çözülmüş veya çözülme yolunda gibi ele almak, geçişin adil olup olmadığı veya geçişin sürdürülebilir bir şekilde gerçekleşip gerçekleşmediği etrafında mücadeleler inşa etmektir. Deneyimsel olarak, fosil endüstrisi büyüme eğiliminde olduğu (ve gerileme eğiliminde olmadığı) için bu tip soruların bir önemi yoktur.
İklim yıkımının hızlandığı ve enerji kullanımının arttığı bir bağlamda bu yorum bir tür sol sapma demek oluyor: fosil sermayenin acil, ivedi ve yapısal sorunundan kaçmak (Latince dillerde kullanılan “ileriye kaçış”; fuga para a frente / fuir en avant) ve sadece şirket basın bültenlerinde gerçek olan bir kavramı (“yeşil kapitalizm”) savaş alanı olarak kabul etmek demek.
İklim bilgisi, kapitalizmin sürdürülmesi ile fosil yakıtlardaki büyüme arasındaki köklü ilişkiyi anlamak için çok önemlidir. Bu bilgiyi tam olarak kavrayamazsak, sınıf mücadelesi için ilgili iklim son tarihlerini gözden kaçıracağız.
§4.4. Son olarak, iklim bilgisini nihai mantıksal sonucuna götürüp iktidar mücadelesinden tamamen kopabiliriz. Bunu, son yıllarda büyük ölçüde hayal kırıklığına uğrayan Avrupa iklim aktivistleri çevrelerinde gözlemliyoruz. Bu insanlar (dürüst olmak gerekirse, hiçbir zaman açıkça sınıf siyaseti yapmadılar) iklim acil durumunu ve sosyoekonomik sistemi ortadan kaldırmanın son tarihini anlıyorlar. Emisyon tablolarına ve mevcut politika taahhütlerine bakarak, mücadelenin çoktan kaybedildiği sonucuna varıyorlar. (Wim Carton ve Andreas Malm da son kitapları Overshoot’ta aynı sonuca varıyorlar, ancak daha çok iktidar sahiplerinin bakış açısından.) Bu çöküşçülük bazen iktidar mücadelesinden vazgeçmek (ve belki de bir permakültür projesi başlatmak) kadar aşikâr olabilir; bazen de stratejik önceliklerin emisyon kesintilerinden uzaklaşıp adaptasyonun ana konu haline geldiği (örneğin su mücadeleleri) daha örtülü biçimler alabilir.
Bu çöküşçü kaçışçılık, kendi başına, orta sınıf imtiyazlarının harekete geçmesinin bir tezahürüdür. Benzersiz bir bilişsel uyumsuzluk içinde, hem meydana gelen (Küresel Güney’de olduğu kadar Küresel Kuzey’deki marjinalleşmiş topluluklarda da, şaşırtıcı bir şekilde hızla artarak yönetici sınıfı da etkileyen) iklim çöküşünü reddediyor, tarihsel emsalleri (kolonizasyon sırasında “tamamlanan” medeniyet çöküşleri) ve aslında henüz çok geç olmadığını söyleyen iklim bilimini görmezden geliyor.
Şüphesiz ki şu vakte kadar kaybettik ve kendi değişim kuramımız üzerinde epeyce düşünmeliyiz. Buradan “tamam kaybettik, nokta” sonucuna ulaşmak Avrupalı aktivistler olarak mücadelemizin ne zaman biteceğine, küresel çapta kimseye de sormadan karar verme hakkını kendimizde gördüğümüzü doğrulamaktır. Bunun üstüne, mücadele ancak ve ancak isteğe bağlı bir şey ise “pes edebiliriz.”
Son on yıllarda sosyal hareketlerin başarısızlıklarının mantıksal sonucu, kazanamayacağımız değil, stratejilerimizi değerlendirdiğimiz soyutlama düzeyinin, neden başarısız olduğumuzu belirlemek için çok yüzeysel olduğu yönündedir.
§5. Cüret kitabında biz (yazarlar: Mariana ve Sinan) tam olarak şu soruyu yanıtlamaya çalışıyoruz: “Bu iki bilgi grubunu [iklim ve sınıf] bir arada tutabilecek bir değişim teorisi nedir ve bu değişim teorisini hayata geçirecek örgütsel model nedir?”
Kitap boyunca, bu tür cesur soruların altında yatan endişe ve hayal kırıklığını ve buna karmaşık ama uygulanabilir bir cevap verme iddiamızı vurgulamaktayız. Derinlemesine tefekkür için gerekli alanın, iklim bilinçli sınıf politikası ile sınıf bilinçli iklim politikasının kesiştiği noktada olduğuna kuvvetle inanıyoruz.